Những kinh nghiệm người biểu tình Cuba có thể học được từ các cuộc biểu tình của Ba Lan chống Liên Xô
The American Conservative by Lucja Swiatkowski Cannon – AUGUST 3, 2021
Ba Sàm lược dịch
Sự bùng nổ của bất ổn chính trị ở Cuba đang khơi dậy sự quan tâm và đồng cảm lớn ở phương Tây, với nhiều người háo hức muốn thấy người dân Cuba từ bỏ chế độ cộng sản áp bức.
Nhiều người hy vọng rằng các cuộc biểu tình lớn sẽ dẫn đến sự sụp đổ của chế độ độc tài cộng sản Cuba.
Có vẻ như đại dịch Covid đang đóng vai trò là chất xúc tác cho sự bất mãn từ lâu đối với hoạt động của hệ thống cộng sản. Những thất bại của nó đổ lên đầu những công dân bình thường, trong khi giai cấp tinh hoa cộng sản thống trị mới (nomenklatura) thì vơ vét bất cứ khoản dư thừa tài chính nào mà nó có thể tìm thấy để duy trì một lối sống xa hoa, vốn bị đa số xã hội coi là bất hợp pháp.
Theo quan điểm của những lời kêu gọi tự do rộng rãi và rõ ràng, cần phải đề ra một chiến lược hiệu quả hơn để giúp đạt được điều đó. Ở đây, điều quan trọng là nhìn vào kinh nghiệm của cuộc cách mạng quyền lực nhân dân thành công nhất: đó là công đoàn Đoàn kết ở Ba Lan.
Vấn đề quan trọng nhất là bản thân phong trào biểu tình ở Cuba và đây là nơi mà kinh nghiệm của Công đoàn Đoàn kết, Ba Lan, có tính hướng dẫn nhất.
Nhiều người cho rằng những đám đông biểu tình lớn cuối cùng sẽ thành công, như họ đã làm ở Ba Lan, khi giành được những nhượng bộ lớn, cải cách thể chế và chấm dứt áp bức. Nhưng như kinh nghiệm của vài năm gần đây cho thấy, trong khi các phong trào biểu tình quần chúng đôi khi đạt được mục đích của họ, song thường thì họ không đạt được.
Sự đoàn kết không phụ thuộc vào các cuộc biểu tình quần chúng để thúc đẩy yêu cầu của mình mà là có một chiến lược tinh vi để chống lại các biện pháp đàn áp của chính quyền cộng sản.
Vào năm 1970, khi các công nhân xưởng đóng tàu Ba Lan xuống đường tại các cảng Baltic của Ba Lan để phản đối tình trạng thiếu lương thực, kiểm duyệt, đàn áp và điều kiện làm việc không an toàn, giới lãnh đạo cộng sản đã phái trực thăng quân sự dùng súng máy nã đạn vào những đoàn người biểu tình trên đường. Chính thức có 41 người chết, hơn 1.000 người bị thương; những người khác bị đánh đập và nhận các bản án tù hà khắc từ cơ quan tư pháp do cộng sản kiểm soát.
Nhưng vào năm 1980, khi các công nhân công nghiệp Ba Lan đình công một lần nữa vì những lý do tương tự, họ yêu cầu một công đoàn độc lập, do Krzysztof Wyszkowski đề xuất, là tổ chức sẽ chăm sóc vĩnh viễn quyền lợi của công nhân, không chỉ trong những thời điểm khủng hoảng.
Họ không bước ra đường phố. Thay vào đó, họ tự nhốt mình trong các xí nghiệp công nghiệp lớn của mình, trở thành hoạt động được gọi là cuộc đình công ở Ba Lan.
Cách đấu tranh đó có một số lợi thế. Nó mang lại cho những người biểu tình nhiều đòn bẩy hơn, vì chính phủ không thể thuê những kẻ tổ chức phá đám cuộc đình công và tiếp tục theo cách như thường lệ. Nó làm cho họ ít bị tổn thương hơn trước một cuộc tấn công bằng bạo lực, nhờ vào sự vững chắc của các tòa nhà nhà máy cũng như việc chính phủ không muốn phá hỏng chúng. Những đàn ông trẻ được huấn luyện quân sự đã tự nhận trách nhiệm cố thủ tại những vị trí nguy hiểm nhất.
Các công nhân tập trung bên trong hàng rào nhà máy, chờ đợi cuộc tấn công của quân đội, tự hỏi liệu họ có phải hy sinh mạng sống của mình, và dành thời gian chuẩn bị cho nó với mục vụ từ các linh mục Công giáo, những người đã hỗ trợ tình cảm và tinh thần cho họ. Những người vợ đã mang thức ăn tới, không bao giờ chắc chắn liệu họ có gặp lại người thân hay không. Trước các cổng nhà máy đã được phủ đầy hoa để trưng bày sự ủng hộ.
Mặc dù đã giành được sự nhượng bộ, nhưng vị trí địa chính trị của Ba Lan dưới sự kiểm soát của Liên Xô đã không cho phép những người tranh đấu được thành công hoàn toàn. Liên Xô mất niềm tin vào vai trò trụ cột của các lãnh đạo đảng nước này và chuyển sự ủng hộ của họ sang quân đội, lực lượng đã áp đặt lệnh thiết quân luật, càng làm gia tăng thêm các vấn đề của Ba Lan.
Chỉ khi mức sống của tổ hợp quân đội-mật vụ-tư pháp bắt đầu đi xuống ở cả Ba Lan và Liên Xô, một phần do chủ nghĩa cộng sản thất bại và một phần do các lệnh trừng phạt của Tổng thống Reagan, thì chế độ cộng sản mới chuẩn bị can dự bằng các cuộc đàm phán nghiêm túc, và thực hiện các thỏa hiệp với các đối thủ Công đoàn Đoàn kết của họ, vào năm 1989.
Nhưng có những yếu tố cơ bản rõ ràng đã góp phần vào những thành công ban đầu của Công đoàn Đoàn kết, điều này đáng được chúng ta lưu ý.
Trước hết, việc sử dụng bạo lực đã bị từ chối một cách rõ ràng. Chính quyền cộng sản có độc quyền sử dụng vũ lực, mà họ đã phát động đối với những người biểu tình không có vị thế phản ứng lại. Song Công đoàn Đoàn kết luôn nhấn mạnh rằng đó là một phong trào xã hội bất bạo động và bác bỏ sự phản kháng vũ trang.
Yếu tố quan trọng thứ hai làm nên thành công của những người biểu tình Ba Lan, như được ngụ ý bởi cái tên, là sự đoàn kết của người lao động và cùng chung hành động. Các cuộc đình công đồng loạt đã làm cho tất cả các trung tâm công nghiệp lớn trên khắp Ba Lan phải đóng cửa. Nền kinh tế đang trong một vòng xoáy xuống dốc.
Khi thành phố Gdansk giành thắng lợi bằng những đòi hỏi của mình, Lech Walesa muốn kêu gọi ngưng đình công, nhưng các lãnh đạo đình công khác là Anna Walentynowicz và Alina Pienkowska đã đảo ngược quyết định của ông bằng cách nhắc nhở mọi người rằng, nếu Gdansk trở lại hoạt động, các trung tâm đình công khác sẽ dễ dàng bị khuất phục. Bằng cách chờ đợi cho đến khi các yêu cầu đình công được đáp ứng đối với gần một triệu người đình công ở Ba Lan, các công nhân đã bắt chính phủ làm con tin.
Thứ ba, khả năng lãnh đạo luôn quan trọng đối với sự thành công, và sự trưởng thành của nó bằng Công đoàn Đoàn kết đã tạo ra một nhóm có khả năng thương lượng hiệu quả.
Các nhà lãnh đạo đình công và biểu tình phải độc lập với chính phủ và được người lao động tin tưởng thông qua các cuộc bầu cử tự phát và các quy tắc, hoặc chính phủ sẽ làm mọi cách để cài đặt những người cung cấp thông tin của riêng họ như những kẻ bù nhìn mà họ có thể kiểm soát.
Đó là lý do tại sao Công đoàn Đoàn kết quyết định thành lập một liên đoàn lỏng lẻo của các ủy ban đình công để làm cho việc xâm nhập và kiểm soát của cộng sản trở nên khó khăn hơn, và tại sao trong họ lại sản sinh ra nhiều nhà lãnh đạo nổi tiếng.
Các ủy ban này cũng phải liên lạc với nhau và với các thành phần của họ. Trong thời đại chưa có internet, điều này được thực hiện trực tiếp bằng các cuộc gặp gỡ cá nhân và gửi các nhà cung cấp dịch vụ chuyển phát bằng tin nhắn viết trên giấy. Một lượng lớn tờ rơi đã được in cho nỗ lực của Công đoàn Đoàn kết. Trong khi các cuộc biểu tình chính trị đương thời được thúc đẩy bởi các phương tiện truyền thông xã hội, thì Công đoàn Đoàn kết đã có một hệ thống truyền thông hiệu quả trước khi có internet.
Tất cả những điều này cần sự tổ chức và phối hợp cực kỳ chặt chẽ nhưng cuối cùng đã dẫn đến chiến thắng.
Công đoàn Đoàn kết được công nhận về mặt pháp lý là tổ chức công đoàn độc lập đầu tiên trong khối cộng sản và đã xoay sở để đưa ra được một số cải cách chính trị và kinh tế, những cải cách hạn chế quyền lực của Đảng Cộng sản.
Sự ủng hộ từ bên ngoài đã đóng một vai trò chính trị quan trọng trong việc hợp pháp hóa các cuộc biểu tình. Công đoàn Đoàn kết đã may mắn nhận được những lời động viên mạnh mẽ từ Giáo hoàng John Paul II và Tổng thống Jimmy Carter, cũng như Cố vấn An ninh Quốc gia của ông là Zbigniew Brzezinski.
Tuy nhiên, sự hỗ trợ đó đã được mở rộng rất nhiều và trở nên quan trọng trong điều kiện thiết quân luật. Chính phủ Hoa Kỳ, AFL-CIO (Liên đoàn Lao động Hoa Kỳ và Đại hội các Tổ chức Công nghiệp) và các liên đoàn lao động phương Tây khác, đã cung cấp máy in, máy fax và các thiết bị khác để duy trì liên lạc và hỗ trợ trực tiếp cho những người bị bỏ tù hoặc đang lẩn trốn.
Hơn nữa, Chính quyền Reagan đã áp đặt một chính sách trừng phạt hiệu quả đối với chế độ Jaruzelski. Có những biện pháp trừng phạt được áp dụng đối với mọi trường hợp tù nhân chính trị bị bắt, và chúng sẽ chỉ được dỡ bỏ nếu người đó được thả. Điều này cho phép Công đoàn Đoàn kết tồn tại trong tình trạng thiết quân luật trong suốt những năm 1980.
Công đoàn Đoàn kết Ba Lan có một chiến lược độc đáo phù hợp với môi trường chính trị và kinh nghiệm lịch sử của mình và có thể coi đó là một hình mẫu thành công cho những người khác.
Bài học cho phe đối lập dân chủ ở Cuba từ kinh nghiệm của Công đoàn Đoàn kết là rất rõ ràng, đó là cần phải tổ chức, giao tiếp, lãnh đạo, giành được tính chính danh và xác định các mục tiêu rõ ràng và chiến lược chính trị chống lại chính phủ. Ngay cả khi phong trào phản đối không thành công ngay lập tức, thì Công đoàn Đoàn kết cũng không nên bỏ cuộc và cần nhận ra rằng một số nỗ lực nhằm lật đổ chế độ Đảng Cộng sản có thể là cần thiết. Nó sẽ cần liên tục điều chỉnh các chiến lược của mình và đề phòng sự thao túng của chính phủ đối với các cuộc biểu tình của mình.
Ngoài ra, sự hỗ trợ từ bên ngoài cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ chính trị, ngoại giao và tài chính cho phong trào. Nó phải được cung cấp bởi các nhóm, nhà thờ, các tổ chức phi chính phủ và chính phủ yêu chuộng tự do. Đánh bại các nhà độc tài thực sự đòi hỏi sự đoàn kết trên nhiều cấp độ.
* Lucja Swiatkowski Cannon có bằng Tiến sĩ từ Đại học Columbia và là một nhà chiến lược, chuyên gia và tác giả về các mối quan hệ Đông Âu, Nga và Hoa Kỳ – Đông Âu.
Liên quan:
