Đôi lời: cứ mỗi khi nổi lên một vụ kiểu “một người làm quan/cả họ được nhờ” thì lại rộ lên bình luận, bàn cách “khắc phục”.
Có điều, chẳng khó để trị thứ tệ nạn đó, nếu như chịu học hỏi cha ông, bằng cách sửa các luật Hình sự, Phòng chống tham nhũng, Cán bộ công chức, hoặc ít nhất có các quy định liên quan của Đảng.
“Học hỏi cha ông” như qua vài gợi ý trong hai bài viết dưới đây.
Chỉ hơi tiếc cho bài của TS Nguyễn Sĩ Dũng, ông tự mâu thuẫn khi khuyên cần học hỏi vua quan từ … 5 thế kỷ trước, nhưng ông lại khen “chế độ ta” sau 1945 đã xóa cái nạn “con vua làm vua”.
Sao không thể thú nhận rằng từ “Cách mạng tháng Tám” tới nay, chẳng có luật nào, cũng như quy định nào của đảng, để kiểm soát tình trạng đó cả? Cho nên nó cứ ngấm ngầm khó thấy suốt từ khi đó, rồi mới ngày càng nở rộ tới cơ sự như ngày hôm nay.
Ba Sàm
Nên có Luật hồi tỵ cho thời mới
04/03/2021 10:15
TTO – “Con vua thì lại làm vua. Con sãi ở chùa lại quét lá đa” là một trật tự xã hội đã bị Cách mạng Tháng Tám năm 1945 xóa bỏ trên đất nước chúng ta. Trật tự xã hội này bị xóa bỏ vì đơn giản là nó bất công.
Từ đó đến nay, về cơ bản, ở Việt Nam không ai chỉ là con vua, và cũng không ai chỉ là con sãi.
Cho dù với những mức độ khác nhau qua từng thời kỳ, về cơ bản, cơ hội đã được mở ra tương đối công bằng cho tất cả mọi người.
Con nông dân vẫn có thể làm chủ tịch và con chủ tịch vẫn có thể làm nông dân.Tuy nhiên, trong những năm gần đây, điều đáng băn khoăn là việc đề bạt, bổ nhiệm con cháu của các lãnh đạo, đặc biệt là lãnh đạo các địa phương, đang xảy ra ngày một nhiều hơn.
Mới đây lại có thêm trường hợp con một lãnh đạo địa phương được đề bạt quá nhanh nhưng “đúng quy trình” làm nhiều người dị nghị. Điều này không thể không gây bức xúc và quan ngại rất lớn cho xã hội. Bởi vì không ai trong chúng ta mong muốn một trật tự xã hội bất công như trước Cách mạng Tháng Tám được âm thầm tái lập.
Việc bổ nhiệm người nhà, người thân làm tổn hại đến tính chính danh và chất lượng của nền quản trị công của đất nước. Trước hết, đây là biểu hiện rất đặc trưng của tình trạng công tư lẫn lộn.
Nếu ở cơ quan cấp trên cũng như cơ quan cấp dưới, ở cơ quan chỉ đạo cũng như cơ quan thi hành, ở cơ quan kiểm tra cũng như cơ quan xét xử… đâu đâu cũng chỉ thấy toàn người nhà ta cả thì làm sao phân biệt được đâu là việc nhà và đâu là việc nước.
Chưa nói tới rủi ro là mối quan hệ người nhà sẽ vô hiệu hóa chức năng cân bằng, kiểm soát lẫn nhau của các cơ quan quản trị công.
Ngoài ra, khi cha làm quan trên, con làm quan dưới thì xung đột lợi ích là điều không thể tránh khỏi. Cha quá nghiêm khắc với con thì mọi nhà được nhờ, nhưng nhà mình lại mất nhờ và ngược lại. Đưa quan hệ ruột thịt vào công vụ sẽ rất khó xác lập kỷ cương.
Không chỉ ông bố rất khó nghiêm khắc với ông con mà tất cả các ban ngành có liên quan muốn làm gì ông con cũng ngại. Đó là chưa nói tới chuyện ông con có thể dựa vào bóng ông bố mà làm cho các cơ chế kiểm soát và áp đặt trách nhiệm bị mất hết tác dụng.
Từ hơn 500 năm trước, dưới thời của vua Lê Thánh Tông, cha ông chúng ta đã biết rất rõ rằng muốn bảo đảm sự công tâm, sự bất thiên vị, muốn phép công được coi trọng thì phải ngăn cấm hiện tượng cha, con, người thân cùng làm quan một nơi.
Luật hồi tỵ thời đó đã quy định rất nghiêm: “những người thân như anh em, cha con, thầy trò, bạn bè cùng học, người cùng quê… không được làm quan cùng một chỗ”.
Nên chăng chúng ta cần nghiên cứu và áp dụng trở lại những quy phạm tiến bộ và phù hợp của Luật hồi tỵ. (Quy định của Đảng về việc luân chuyển bí thư các địa phương cũng là một cách áp dụng Luật hồi tỵ phù hợp với thời đại mới hiện nay).
Cuối cùng, cho dù việc đề bạt, bổ nhiệm người nhà, người thân có đúng quy trình đến mấy thì việc đó cũng không thể đúng.
Đơn giản bởi vì việc đó sẽ dẫn tới tình trạng công tư lẫn lộn và tình trạng xung đột lợi ích trong việc thực thi công vụ. Nên chăng cần tổ chức kỳ thi tuyển quốc gia để con cháu của các lãnh đạo có thể tham gia dự tuyển.
Nếu trúng cử, những người này sẽ được phân bổ về các đơn vị, các địa phương khác nhau nơi không có người nhà làm lãnh đạo. Họ có quyền được phấn đấu và được đề bạt dựa trên tài năng và sự cống hiến của mình.
TS Nguyễn Sĩ Dũng
Nên áp dụng luật hồi tị để hạn chế ‘cả họ làm quan’
17/04/2017
TTO – Thời gian gần đây, báo chí và dư luận liên tục phản ánh, phát hiện tình trạng cả họ làm quan, cha bổ nhiệm con, anh em cũng làm lãnh đạo trong một đơn vị, địa phương.
Tuy nhiên, đó chỉ mới là “phần nổi của tảng băng”, thực tế còn rất nhiều vụ việc nữa chưa bị phanh phui phát hiện.
Nguyên nhân là do chúng ta chưa có quy định chặt chẽ, khoa học trong công tác đề bạt, bổ nhiệm, bố trí cán bộ, nhất là những vị trí chủ chốt, lãnh đạo quản lý.
Để khắc phục tình trạng này, nhiều chuyên gia pháp lý, nhà nghiên cứu cho rằng chỉ còn cách áp dụng luật hồi tị mà cha ông ta đã từng thực hiện rất hiệu quả trong lịch sử.
Bởi vì, thực tế các biện pháp giáo dục, thuyết phục, nâng cao ý thức nhưng không đủ sức răn đe nên gần như không có tác dụng và tình hình ngày càng trầm trọng hơn.
Luật hồi tị được áp dụng lần đầu tiên dưới thời vua Lê Thánh Tông trong bộ Lê triều hình luật (còn gọi là Luật Hồng Đức) có quy định: “Quan lại không được lấy vợ, kết hôn, làm thông gia ở nơi mình cai quản; cũng như không được tậu đất, vườn, ruộng, nhà ở nơi mình làm quan lớn, không được dùng người cùng quê làm người giúp việc”.
Quy định này được phát triển, mở rộng phạm vi, đối tượng áp dụng và triệt để hơn dưới thời Minh Mạng, thậm chí nghiêm cấm quan lại đầu tỉnh không được đặt quan hệ giao du, kết thân, kết hôn với đàn bà, con gái nơi mình trị nhậm, cấm tậu nhà, tậu ruộng… trong địa hạt cai quản của mình.
Không phải ngẫu nhiên mà dưới thời các vị vua anh minh Lê Thánh Tông và Minh Mạng là thời kỳ đất nước ta ổn định và phát triển về mọi mặt.
Có thể khẳng định một trong những nguyên nhân, đó là các triều đại này xây dựng được các định chế quan lại khoa học, chặt chẽ, nghiêm khắc.
Liên hệ thực tế cho thấy hầu hết các vụ việc tham nhũng, tiêu cực, vi phạm pháp luật đều bắt nguồn, xuất phát từ công tác đề bạt, bổ nhiệm cán bộ.
Từ những sai phạm trong công tác cán bộ mà cơ quan chức năng đã phát hiện, phanh phui hàng loạt sai phạm khác có liên quan như tiêu cực, tham nhũng, bè phái, cục bộ…
Vì vậy, cơ quan có thẩm quyền cần sớm nghiên cứu ban hành quy định về nghiêm cấm đề bạt bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo, quản lý theo hướng kế thừa những tinh hoa, khoa học của luật hồi tị.
Trong đó, quy định rõ ràng, cụ thể đối với từng trường hợp người thân trong một gia đình, dòng họ không được giữ vị trí lãnh đạo, quản lý trong cùng một cơ quan, đơn vị, địa phương; những người cùng quê không cùng lúc giữ các chức vụ đứng đầu địa phương, đơn vị; cha mẹ, vợ chồng, con cái không cùng lúc làm trong một cơ quan, đơn vị…
Trong điều kiện và tình hình thực tế hiện nay, khi công tác cán bộ còn nhiều tiêu cực, bất cập tràn lan mà chưa có biện pháp hữu hiệu để ngăn chặn thì việc áp dụng luật hồi tị sẽ hạn chế, giải quyết triệt để tình trạng “cả họ làm quan”, “cha bổ nhiệm con”, vợ chồng, anh em cùng lãnh đạo trong một cơ quan, đơn vị, địa phương khá phổ biến như hiện nay.
Luật gia PHẠM VĂN CHUNG
